ЭКОНОМИКА

ყარაბაღი: მეხსიერების წიგნი (სომხეთის სიყალბე და ტყუილი) ნაწილი 2

21.11.15 16:18




რუსეთის მეფემ ნიკოლაი I-მა 1828 წელს ბრძანება გასცა ალბანური ეკლესიის სომხურ ეკლესიად მიკუთვნების შესახებ. ამის შემდეგ სწრაფად დაიწყო ალბანური ეკლესიების სომხურ ეკლესიად გადაქცევის პროცესი და გამოაცხადეს, რომ ყველა ტაძარი სომხებს ეკუთვნით.



სომეხი ავტორი ა. ლალაიან წერდა: ,,...თურქი ქალების და ბავშვების, ხანდაზმულების და არასრულწლოვნების განადგურებაში(საუბარია 1918-1920 წლებზე) დაშნაკურმა ჯგუფებმა მაქსიმუმი გააკეთეს. სომხური დაშნაკური ჯგუფების მიერ მოპოვებული აზერბაიჯანული სოფლები ცოცხალი ადამიანებისგან იწმინდება და იქცევა დამახინჯებული ცხედრების ადგილად."

რუსი ავტორი ნ. შარაფოვი წიგნში „ამიერკავკასიაში რუსის საქმის საშიში" წერდა: ,,1828 წლიდან 1830 წლამდე ამიერკავკასიაში ირანის პროვინციამ ხოიში, სელმესა და მაღარაში 40 ათასი სომეხი და ასევე 84 600 თურქი სომეხი გადაასახლა. ისინი გადაასახლეს ელიზავეპოლში(განჯა) და ირავანის გუბერნიაში, სადაც სომეხი ეროვნების წარმომადგენლები ნაკლებად ცხოვრობდნენ." ეს ფაქტი 1986 წელს ირავანში პირადად სომხების მიერ დაბეჭდილ წიგნში, „სომხეთი და მის გარშემო არსებული რაიონების ტოპონიმიის ლექსიკონი" დადასტურებულია. იქ აღნიშნულია , რომ სომხეთის ტერიტორიაზე არსებული სოფლების 70%-ზე მეტში მცხოვრები მოსახლეობა 1828-1829 წლებში თურქეთიდან და ირანიდან ჩამოყვანილი მუჰაჯირები არიან.

რუსეთის იმპერიამ 1836 წელს გაანადგურა ალბანური ეკლესია. ეკლესიის საკუთრება და მმართველობა სომხებს გადასცა.

მუსიკალური ინსტრუმენტებიდან: თარი, ზურნა, ბალაბანი, ფლეიტა და დაირა მიითვისეს და შეიტანეს „სომხურ კულტურაში". სომხებმა 500-ზე მეტი აზერბაიჯანელი ავტორის ნამუშევრები და ქალაქური მუსიკა „გაასომხურეს".

ბოლო ოკუპაციის დროს სომხებმა 27 მუზეუმიდან და ამავე რაოდენობის ფოტოგალერეადან 100 ათასზე მეტი ექსპონატი სომხეთში წაიღეს. მათ ათასობით ტერიტორიას სახელი გადაარქვეს. 300-მდე მეჩეთი, ტაძრები, წმინდა ძეგლები სრულად დაანგრიეს. გაანადგურეს 200-ზე მეტი ისტორიის და არქიტექტურის ძეგლი.

სომხების ისტორია მეცნიერებისგან არ გამომდინარეობს, არამედ მითოლოგიისგან მომდინარეობს. მათი თქმით, მათი წინაბარი ბაბუა ჰაიქი მოციქული ნუჰის შვილიშვილია. სინამდვილეში კი მეცნიერები აღიარებენ, რომ სომხების ძველ ისტორიასთან დაკავშირებით არანაირი წყარო არ არსებობს. სომეხი ისტორიკოსი გარაგაშიანი თავის წიგნში „აღმოსავლეთის საკითხის ისტორია"(ლონდონი, 1905) წერს, „სომხების წარსულის შესახებ ისტორია ან რაიმე ინფორმაციის მოპოვება შეუძლებელია."

რუსი ისტორიკოსები: ი. დიაკონოვი და ნ. შავროვი მეცნიერული გზით ასაბუთებენ, რომ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე პირველი ათასწლეულის დასაწყისში მდინარე ტიგრის და ევფრატის ზემო ნაწილში ჩამოყალიბდნენ. სომეხი ისტორიკოსი კაპანჩიანიც ადასტურებს, რომ სომხების პირველი ადგილი მდინარე ტიგრი, ჭოროხი და არაზის ზემო ნაწილებში ანუ ახლანდელ თურქეთის აღმოსავლეთ ნაწილში და ჩრდილოეთ ირანში იყო. მეორე სომეხი ავტორი ნალბანდიანიც ამ აზრს ემხრობა . ესენი ადასტურებენ სომხების დასავლეთ კავკასიაში ჩამოსვლას. სომხეთის მეცნიერებათა აკადემიის საბჭოთა კავშირის დროინდელი პირველი პრეზიდენტი ი. ორბელიანი წერდა ,,ახლანდელი მთიანი ყარაბაღი შუა საუკუნის ალბანეთის, შემდეგში აზერბაიჯანის ერთი ნაწილი იყო, მოგვიანებით კი სომხებმა დაიპყრეს."

სხვა ვერსიით კი, ისტორიაში ჰაიებს „ქვის ხელოსნად", „მშენებლად" იხსენიებენ. მათი მონად ყიდვა-გაყიდვა ხდებოდა ჩვენს წელთაღრიცხვამდე პირველ ათასწლეულების დასაწყისში, ძირითადად, ასურეთისა და ურარტუს შორის მომხდარი კონფლიქტების დროს. სომეხი ავტორი მოისეი ხორენათსი აღიარებს, რომ „ჩვენ პატარა, ახალგაზრდა, სუსტი და უმეტესად სხვების მმათველობის ქვეშ მცხოვრები ხალხი ვართ.

ვ.ველიჩკო 1904 წელს წიგნში „კავკასია" წერს და აჩვენებს „ყარაბაღის მოსახლეობის ძალიან ცოტა ნაწილი, რომელსაც სომხები ჰქვიათ მთიანი და თურქი ტომებისგან გავრცელებული და 3-4 საუკუნის წინ გასომხებულები არიან."

კარლ მარქსი წერდა, რომ მსოფლიოს ქალების ერთი ნაწილი სომეხი ქალებისგან ქმრის ყალადის გამოცდილების სწავლას ცდილობს..., არასრულწლოვანი სომეხი გოგონები თავიანთი ქალიშვილობისგან ისე ადრეულ ასაკში თავისუფლდებიან, თითქოს სამოსს მტვრისგან წმენდდნენ ." სომეხი ქალების ეს ქმედება ასევე სხვა ეროვნებების გასომხების ერთ-ერთი გზა იყო. სომეხი ქალები"თავიანთ ფუნქციონირებას" დღესაც აგრძელებენ. 2004 წლის მონაცემებით არაბთა გაერთიანებული საემიროებიდან, ქუვეითიდან, ეგვიპტიდან, სურიადან და თურქეთიდან არალეგალური გზით სომხეთში მეძავებისაგან შევიდა 4 მილიონი დოლარი. 2006 წელს ამ რიცხვმა 9 მილიონს მიაღწია, ამჟამად კი, მათი რიცხვი 10 მილიონ დოლარს აღწევს.

სომხური ენის სიტყვათა რესურსის 65% ძველი წარმოშობით სპარსულ-ფაჰლავურს ეკუთვნის, 30 პროცენტი სურია-კილიკიას, მხოლოდ 5 პროცენტს შეადგენს მათი საკუთრება. სომეხი ავტორი რ. აჩარიანი 1984 წელს დაბეჭდილ წიგნში „საბჭოთა კავშირის თურქოლოგია"-ში აჩვენებს, რომ სომხურ ენაში 4200-მდე თურქული სიტყვა არსებობს. სომეხი მეცნიერი ავეტისიანი წერს, რომ სომეხი გვარების 26,3 პროცენტი სომხური წარმოშობისაა, სხვა სახელების 194-ი სპარსული, 113-ი თურქული, 111-ი არაბული, 60-ი ბერძნული, 54 პროცენტი ებრაული, 44 პროცენტი კი სხვა ენებიდან არის აღებული. სომეხი ეპისკოპოსი ნერსესი კი აღნიშნავს, რომ ძველი სომხური ენის სტრუქტურა თათრული(აზერბაიჯანული) ენის სტრუქტურიდან არის აღებული.

სომხური კულტურა განსაკუთრებით, პოეზია და მუსიკა მხოლოდ XIX საუკუნეში პირდაპირ აზერბაიჯანელების ზემოქმედების ქვეშ ჩამოყალიბდა. შუა საუკუნის სომეხი ავტორი მოისეი ხორენათსი წერდა, რომ უძველესი ჰაიებს( თივებს) მეცნიერებების, მუსიკის მიმართ სურვილი არ გააჩნდათ, ამიტომაც უმეცარი, უტვინო და ველური ადამიანების შესახებ ლაპარაკი ზედმეტია. რუსი მეცნიერი ი. შოპენი მსგავს აზრებს XIX საუკუნეში ახმაურებს. „თუ წარსულში ჰაიებს (თივები) ოდესმე ნაციონალური ცეკვები ჰქონდათ, ახლა ეს საერთოდ დაივიწყეს და რომელ ხალხურ, მთიან თუ ზოგად ცეკვებსაც ასრულებენ არის თათრებისგან (აზერბაიჯანელებისგან)და მთიელებისგან გადმოღებული."

სომხებმა საბჭოთა კავშირის პერიოდში ტერიტორიის, რომელსაც ერქვა სომხეთი, ტოპონიმების 50-60 პროცენტი შეცვალეს. 90-იანი წლების დასაწყისიდან კი მასშტაბურად, სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვის წართმეული ტერიტორიების სახელები შეცვალეს, მაგრამ ისტორიის კვალის წაშლა არც ისე ადვილია.

საბჭოთა კავშირის მკვლევარი გ. ანოხინი 1970-1980 წწ-ში რეგიონში მასშტაბურ კვლევას ატარებდა, ექსპედიციებს ორგანიზება გაუწია და წიგნი „მაილ კავკას"(1981) დაწერა. მასში სომხეთის და საქართველოს ტერიტორიებზე არსებული მრავალრიცხოვანი აზერბაიჯანული ტოპონიმებია აღნიშნული.

სომხებმა საკაცეები, დეკორატიული ხელოვნების ნამუშევრები, ცხენისა და ვერძის ფიგურები, საფლავის ქვები, მეჩეთები, წმინდა ადგილები, სასახლეები, მუზეუმები, საცხოვრებელ სახლები ერთბაშად თანმიმდევრულად გაანადგურეს და ამით შეეცადნენ აზერბაიჯანელების კვალი წაეშალათ. სომხები ამ ტერიტორიებზე რომელიმე ძეგლის არსებობის დასამტკიცებლად ჯვარობაზე მეტს ვერაფერს იხსენებენ, იმიტომ, რომ სხვა არაფერი არ ჰქონიათ. აზერბაიჯანელებს კი ნახეთ რამდენი ძეგლი ეკუთვნით.

1990 წლის დასაწყისში მომხდარი ოკუპაციის შემდეგ, სომხებმა ამ ტერიტორიებზე არსებულ 1 700 ისტორიულ და კულტურული ძეგლს დასახელებები გადაარქვეს და სომხური გახადეს 600 ალბანური დროის მონასტერი, ბაზილიკა და სხვა.

სომხების მიერ ოკუპირებული აზერბაიჯანის ტერიტორიებიდან 100-ზე მეტი ქვის კედლის ჩანაწერები და ძეგლები მოხსნეს და სომხეთში წაიღეს. 850 სასაფლაო სრულად, 200 სასაფლაო კი ნაწილად დაინგრა. ამ სასაფლაოებიდან 5000-მდე მარმარილოს ქვა და საფლავის ზედა ნაწილის მონუმენტები წაღებულია. 200-ზე მეტი ისტორიული და არქიტექტურული ძეგლი დაანგრიეს.

ისტორიულად ცნობილია, რომ XIX საუკუნის დასაწყისში ყარაბაღში ერთი სომხური ეკლესიაც კი არ არსებობდა. XIX საუკუნის დასაწყისში შუშაში მოსულმა რუსმა სამხედრო ნაწილმა თავიანთთვის ეკლესია ააშენეს. აზერბაიჯანელი ავტორი ჰასან იხფა ალიზადეს წიგნში „შუშის ისტორია" ეს მოვლენა ასეა ასახული: ,,ზემო მეჩეთი ქალაქს უყურებდა, მოედანი და რასტას ბაზარი 300 მეტრი გრძელდებოდა. ბაზრის დასაწყისში სასამართლოს შენობა იყო აშენებული...რუსმა ძალოვანებმა ამ ბინაში ზარი დაკიდეს, კოშკი ააშენეს და რუსულ სამხედრო ეკლესიად გადააკეთეს, იგი საბჭოთა კავშირის პერიოდამდე მუშაობდა." შემდეგში სომხებმა ამ ეკლესიით ისარგებლეს, 1992 წლის ოკუპაციის შემდეგ კი მას სომხური ეკლესია დაარქვეს და ახლიდან ააშენეს.

სომხებით დასახლებულ ადგილებში , სომხეთშიც და მათ მიერ ოკუპირებულ ტერიტორიებში, მასშტაბურად გაანადგურეს აზერბაიჯანელი ხალხის საკუთრებაში არსებული ქვა, კლდე, კედლის ზედაპირზე ამოტვიფრული წარწერები, ორნამენტები, სხვადასხვა მეთოდით დაგეგმილი ქვები, პარალელურად ნაციონალური და რელიგიური სიმბოლოების შემცველი ქვები, კლდის ზედაპირზე არსებული ნიმუშები. ახლაც ასე იქცევიან.

სომხები ალბანური დროის არქიტექტურულ ზედაპირზე ძეგლების ორნამენტებს, ორნამენტულ წარწერებს ცვლიან, სომხურ ნიმუშებად ასაღებენ. მათ მოიგონეს ტერმინი „უძველესი სომხური ჯვაროსნები" და საერთაშორისო საზოგადოებას ატყუებენ.

სომხები ალბანურ სახელმწიფოს და ალბანური კულტურის არსებობას უარყოფენ. ამ ტერიტორიაზე თითქმის ალბანეთის სახელმწიფო კი არა, უძველესი სომხური ქვეყანა არსებობდაო. ამ ტყუილით მსოფლიოს დარწმუნებას ცდილობენ.

აზერბაიჯანის ალბანეთში ქრისტიანული პირველი პერიოდის დამახასიათებელი ეკლესიები არსებობდა. ეკლესიები გრძელი დერეფნისგან და ერთნაწილიანი ტაძრებისგან შედგებოდა. ასეთი ტაძრების ზედაპირი ორპირად უბრალო ქვებით იფარებოდა. ალბანეთის არქიტექტურულ ფორმაში სპეციალური მიმართულება სახელით „მრგვალი ტაძრები" იყო გავრცელებული. ქვის მომლოცველები საქარავნო გზის ზღვარზე სამლოცველოს ფუნქციას ასრულებდა. სინამდვილეში კი მონუმენტური შენობები იყვნენ. მათი კედელი, როგორც წესი , ალბანეთის ქრისტიანული არქიტექტურის ყველაზე მასშტაბური ფორმის მიხედვით, ელეგანტური დეკორაციით გაფორმებული უნდა იყოს.

ალბანური დროის ყველაზე რთული ფორმის შენობები მონასტრები იყო. არსებობს თვისებები, რომლის მიხედვითაც ეს ძეგლები მარტო ალბანელებს ეკუთვნით. ისინი ფართო ტერიტორიით, რთული ფორმის მქონე, ფართო დერეფნებით, რიგითი სვეტების რამოდენიმე ნაწილად გაყოფით განსხვავდებოდნენ. ეს ძეგლები სომხურ რელიგიას არ შეესაბამება.

ქართველი ავტორი ა.ჭავჭავაძე წიგნში „სომხები და დატირებული ქვები" წერდა: ,,სომხებმა ადგილობრივი ალბანელები გრიგორიანელებად გადააკეთეს და ტერიტორიებს „ჰაიკის ქვეყნის ერთი ნაწილი" დაარქვეს. ეს ყველაფერი ტყუილია. სომხებმა თავის დროზე აზერბაიჯანში ნახეს თავშესაფარი და შემდეგ აზერბაიჯანის მიწებს „აღმოსავლეთ სომხეთი" დაარქვეს. იმ ტერიტორიების ე.წ. „ისტორიული სამშობლოს" , მშობლიური კულტურის ცენტრად გადაქცევას ცდილობენ.

ყოველი წლის ზაფხულის თვეებში სომხეთიდან ჩამოსული საექსპედიციო ჯგუფები ხოჯალოში, აღდამში, ხოჯავენდში, შაშში, ქალბეჯერში, ქერდიჯაჰანში, ხანკენდის ტერიტორიებში მიწაყრილებს ანგრევენ. გათხრების დროს აღმოჩენილი ყველა არქეოლოგიური ნიმუში, მათ შორის: საყოფაცხოვრებო საგნები, შრომის ინსტრუმენტები, სანადირო იარაღები, ძვირფასი ნივთები, პირადი მონაცემები და სხვა სომხეთში მიაქვთ.

სომხურმა მედიამ 2006 წლის ზაფხულში ასეთი ინფორმაცია გაავრცელა: "მთიანი ყარაბაღის ასგარანის რაიონის ტერიტორიაზე თითქოს სომეხი მმართველის ტიგრან II-ის საფლავი აღმოაჩინეს. ცოტა ხნის შემდეგ „არქეოლოგებმა" ეს ინფორმაცია უარყეს და თქვეს, რომ მეცნიერებს ტერიტორია შეეშალათ. აღნიშნული აღმოჩენა ასგარანის რაიონში კი არა, შაჰბულაღის ტერიტორიაზე მოხდა . ამის შემდეგ კი, მათ მიერ გავრცელებულ ინფორმაციებში, შაჰბულაღის რაიონს სახელი გადაარქვეს და „ტიგრანაკერტი" დაარქვეს.
ამ ტერიტორიებისთვის ტიგრან II-ის სახელის დარქმევა ძალიან სასაცილო იყო, რადგან აქ სომხური ელემენტი იმ პერიოდში საერთოდ არ ყოფილა. სახელმწიფო, რომელსაც ტიგრან II მართავდა, სულ სხვა ტერიტორიაზე იყო. ი.დიაკონოვი წიგნში „სომეხი ხალხის პირველადი ისტორია"(„ Predistoriya ar myanskoqo naroda") წერდა, რომ სომხები ზემო ევფრატის ხეობაში ცხოვრობდნენ , ეს ტერიტორიები მოგვიანებით, ურარტუს, მიდიის და აქემენიდური ირანის ქვეყნის შემადგენლობაში არსებობდა. მათ აქემენიდური ქვეყნის დაშლის შემდგომ ევფრატის ზემო ხეობაში პატარა სამეფო ჰქონდათ. ტიგრან II წარმოშობით პარპიიდან იყო, მის დროს (ჩვენს წელთაღრიცხვამდე I საუკუნე) ეს სამეფო გაძლიერდა, მეზობელი ტერიტორიები დაიპყრო, თუმცა მოგვიანებით, რომაელი მეთაურის, პომპეის მსვლელობის დროს მისი გავლენის ქვეშ მოექცა და განადგურდა. ტიგრან II-ის საფლავი ყარაბაღში ანუ სომხური სამეფოს ტერიტორიებიდან 1000 კილომეტრით შორს არის. მისი ძებნის იდეა კი შეიძლება იყოს მხოლოდ ავადმყოფი ფანტაზიის შედეგი.
შაჰბულაგში აღმოჩენები კი ადგილობრივი კლდე-კომპლექსის ერთი ნაწილია. ეს ტაძარი აზერბაიჯანის ყარაბაღის სახანოს დამხმარეს ფანახ ხანის მიერ 1751–1752 წწ. აშენდა. საბჭოთა კავშირის დროს ტაძრის ერთი ნაწილი გარემონტდა და აზერბაიჯანელი ბიზნესმენების მიერ ტურისტულ ობიექტად გამოიყენებოდა. ეს რეალური ფაქტია. ნებისმიერ უცხოელ ექსპერტს შეუძლია მივიდეს და შეამოწმოს. აქედან აღმოჩენების ე.წ. ქალაქ „ტირგანაკერტად" წარდგენა სომხების მორიგი ტყუილია მსოფლიოს წინაშე.
სომხური თაღლითობის ქვეშ აღმოჩნდა სხვა ძეგლი „განჯასარი"( Qanzasar), რომელიც სამონასტრო კომპლექსია. ეს ძეგლი აზერბაიჯანის, ქალბეჯარის რაიონის სოფელ ვენგლიში მდებარეობს. მონასტერი 1216-1240 წწ. აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე ხაჩენის გუბერნიაში ალბანური წარმოშობის ქრისტიანი მეფის, ჰასან ჯელალის მიერ აშენდა. ის მეჰრანის დინასტიის წარმომადგენელია , შვილიშვილია, რომელიც აზერბაიჯანის ალბანეთში დიდხანს მეფობდა. 1261 წელს მონღოლების თავდასხმის დროს გარდაცვლილი ჰასან ჯელალი და მისი თაობის ალბანური კათოლიკოსები აქ დაკრძალეს.

განჯასარის მონასტერი 1511 წლიდან 1836 წლამდე(ანუ რუსეთის მთავრობის მიერ თავისუფლების დაკვეთამდე) ალბანების ქრისტიანული რეზიდენცია იყო.

განჯასარის მონასტერი სომხური არქიტექტურისგან სრულიად განსხვავდება, თუმცა სომხებმა ამ მონასტრული კომპლექსის კედლებზე ორნამენტები და კომპოზიციები შეცვალეს, ბევრი წარწერა წაშალეს და ახლიდან სხვა შინაარსის ტექსტი დაწერეს, კედლებზე ქვემოდან ზემოთ სომხური წარწერები დაამატეს. ჰასან ჯელალის საფლავის ზედა ქვაც გატეხეს, ზედაპირზე დაწერილი წარწერები წაშალეს და იქ სომხურ ენაზე წარწერები დაამატეს.

სომხების აბსურდული პრეტენზიებიდან ერთ-ერთი ქალაქ შუშს „სომხურ ქალაქს" უკავშირდება, მაგრამ ამის თავადაც არ სჯერათ. ცოტა ხნის წინ, ერთი სომეხი ჟურნალისტი შუშაში ვიზიტის შემდეგ სინანულით აღიარებდა, რომ „ მიუხედავად ყველა ძალისხმევისა, შუშა ვერ გავასომხეთ, აქ ყველგან აზერბაიჯანელების სული სუფევსო." შუშა როგორც სომხები ამბობენ არ არის თურქი მომთაბარეების მიერ წართმეული, აქ ყოველთვის თურქები, აზერბაიჯანელები ცხოვრობდნენ. ეს ისტორიაა, რომელსაც ვერავინ წაშლის. შუშა თურქების, აზერბაიჯანელების უძველესი დასახლება იყო. XVIII საუკუნეში კი აზერბაიჯან-ყარაბაღის სახანოს ცენტრი იყო. რაც შუშა ცენტრი გახდა, პირველი 9 უბანი ქალაქის ქვემო ნაწილში აშენდა და მას ქვემო უბანი დაარქვეს. ცოტა ხნის შემდეგ, ქალაქის აღმოსავლეთ ნაწილში 8 ზემო უბანი შეიქმნა. უბნებში სათითაოდ უბნის მეჩეთები, რელიგიური სკოლები, აბანოები, მაღაზიები და წყაროები ფუნქციონირებდა. ქალაქის უფრო მაგარ რელიეფურ დასავლურ ნაწილში რუსების ოკუპაციის შემდეგ 12 უბანი აშენდა.
დედამიწაზე ოდესმე ცხოვრება თუ შეწყდება და პლანეტიდან დარჩება ერთი მეხსიერების წიგნი, სადაც სხვადასხვა ეროვნებების, თემების დახასიათებები დაიწერება მაშინ მერწმუნეთ, რომ ამ წიგნში სომხებს მატყუარა, ყველაზე ყალბ და ყველაზე ველურ თემად მოიხსენიებენ. ამიტომ გთხოვთ, ვინც სომხების დაწერილს კითხულობთ, ნაჩვენებს უყურებთ, მათ საუბრებს უსმენთ არ დაუჯეროთ მათ. ერთხელ მაინც შეამოწმეთ მათი სიტყვები და მაშინვე დარწმუნდებით, რომ ჩვენ მართლები ვართ.

Прочитано : 1


Напишите комментарии

(В своих комментариях читатели должны избегать выражения религиозной, расовой и национальной дискриминации, не использовать оскорбительных и унижающих выражений, а также призывов, противоречащих законодательству .)

Публиковать
Вы можете ввести 512 символов

Новостная Лента