ЭКОНОМИКА

სომხეთი იუნესკოს მიმართავს, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე მდებარე 450 ტაძარი სომხეთის სამოციქულო ეკლესიის კუთვნილებად აღიაროს.სომხური მხარე უსაფუძვლოდ, ისტორიული ფაქტების დამახინჯებით და მეცნიერული დასკვნების საწინააღმდეგოდ, ქართული მართლადიდებლური ეკლესიების მიტაცებას ცდილობს.




2. ქ.თელავი „სურბ გევორგ" (ძველგალავანი) ეკლესია, თელავის ციხე-სიმაგრის რაიონში, მე-18 საუკუნე, აღდგენილია 1854წ. (ერთნავიანი ბაზილიკა) დახურულ იქნა 1923 წლის 31 მარტს. დგას. გარშემო მყოფი სომხური სასაფლაო ეპიტაფიებით განადგურდა.
3. ქ. თელავი „სურბ ასტვაწაწინ" მდებარეობს ქალაქის ძველ სომხურ სასაფლაოზე. მოხსენიებულია 1840 წლიდან, აღდგენილია 1860, 1870-99წწ. დახურულ იქნა 1923 წლის 31მარტს. დგას. რესტავრირებულია ხელისუფლების მიერ 1970-იან წლებში.

4. ქ. თელავი „სურბ ერრორდუთიუნ" მოხსენიებულია 1860 იანი წლების დასაწყისიდან ( ერთნავიანი ბაზილიკა). დახურულ იქნა 1923წ. დგას. გარშემო მე-19 საუკუნის სომხური სასაფლაოა, სომხური ეპიტაფიებით.

5. ქ. თელავი „სურბ კარაპეტ" ეკლესია, ქალაქში, 1797წ, მოხსენიებულია 1802, 1818, 1880-იან წლებში.
6. ქ. თელავი „ სურბ თოვმა" სამლოცველო, ძველგალავნის რაიონის სასფლაოზე. 1882/85წწ. დახურულ იქნა 1923წ.
7. ლალისყური - „ სურბ ასტვაწაწინ", სოფელში, მოხსენიებულია 1840 წლიდან, 1910 წლამდე ეკლესია არაერთხელ არის მოხსენიებული
8. წინანდალი „სურბ ასტვაწაწინ", 1808წ.. ეკლესია მოქმედებდა 1924 წლის 16მარტამდე.
9. ნაფარეული „სურბ კირაკი" ( „სურბ ასტვაწაწინ", „სურბ თოვმა"). სოფელში, 1818წ. აღდგენილია 1844წ. ( „სურბ ასტვაწაწინ" ეკლესიად), 1870-იან წლებში („სურბ თოვმა"). დგას.
10. რუისპირი- „სურბ ასტვაწაწინ", სოფელში XIII-XIXსაუკუნეები, დახურულ იქნა 1924 წლის 16 მარტს, დგას.
11. რუისპირი- :სურბ სარგის" სოფლის არტოზან ანუ ვერნათაღ უბანში, 1875წ.
12. სანიორე- „სურბ ასტვაწაწინ" (სურბ ჰაკობ"). სოფელში XVIII-XIX, მოხსენიებულია 1808 წ. აძღდგენილია 1854-57, 1871-75წწ. ეკლესია მოქმედებდა 1923 წლამდე, 1970წ. აბანოდ აქციეს. შენობა დგას.
13. ტურისციხე (ლომისციხე) ეკლესია „სურბ სარგის" ( „სურბ ასტვაწაწინ"), 1808წ. აღდგენილია 1856, 1914წწ. დანგრეულ იქნა 1923 წლის 19 აპრილს, სოფელში სომხური სასაფლაო განადგურდა 1912წ.
14. ტოღნიანი „სურბ ასტვაწაწინ", 1818წ. „აღდგენილია" 1839-41, 1878წწ.

ლაგოდეხის რაიონი
1. ქ. ლაგოდეხი „სურბ ასტვაწაწინ". 1867-70წწ. აღდგენილია 1889, 1891-94-იან წწ.. დახურულ იქნა 1923 წლის 30 მარტს, 1985-86 წლებში ეკლესია იდგა, შემდეგ დანგრეულ იქნა და ადგილზე აშენდა ყავის სახლი.
წითელწყაროს( დედოფლისწყაროს) რაიონი
1,წითელწყარო „სურბ ასტვაწაწინ", მოიხსენიება 1885წ. სამრეკლო 1906/10-იან წლები. 1913წ აღდგა საეკლესიო სკოლა. 1988წ შენობა მიტოვებული იყო, ნაგავსაყრელად იყო ქცეული. 2002წ. ეკლესიის აგური სამშენებლო მასალად გამოიყენეს ქართული ეკლესიისათვის, ეკლესიის გარშემო სომხური სასაფლაო განადგურდა.

ყვარლის რაიონი
1, გრემი „სურბ ასტვაწაწინ" (გუმბათოვანი), მოხსენიებულია 1595წ. რესტავრირებულია 1989/90წწ. და გაქართულებულია. ნაკურთხია წმინდა მარიამის ეკლესიად.
2. გრემი „კრკნაჰარკ (ორიარუსიანი) ეკლესია, მე16 საუკუნე, დგას.
3. გრემი ეკლესია, მე16 საუკუნე, დგას.
4.გრემი ერთნავიანი(მიანავ) ეკლესია, მე16საუკუნე, დგას.
5.გრემი- ერთნავიანი (მიანავ) ეკლესია, XV-XVI სს, დგას
6. გრემი- ეკლესია მე-16ს. დგას.
7. გრემი- ეკლესია მე-16ს. დგას.
8. გრემი- „მატურ" (სამლოცველო) XV-XVI სს. დგას.
9. გრემი- „ ზანგაკატუნ ეკეღეცი" (სამრეკლო ეკლესია) XV-XVI სს. დგას.
10. გრემი- ეკლესია XV-XVI სს, დგას.
11. გრემი- „მატურ" (სამლოცველო), XV-XVI სს, დგას.
12.გრემი- ეკლესია, მე-16ს, დგას.
13. გრემი -„ გმბეთავორ" (გუმბათოვანი) ეკლესია XV-XVI სს, დგას.
14. გრემი- ეკლესია, მე-15ს, დგას.
15. გრემი- „ეკეღეცი ზანგაკატნოვ" (ეკლესია სამრეკლოთი), XVIს, დგას. გრემის ყველა სომხური ეკლესია გაქართულებულია 2005წ, განადგურდა მარავალი ბრწყინვალე ხაჩქარი( ჯვარი, ქვები) მთელი ეპიგრაფიკა, სომხური საფლავები.
16. აღდგომა „სურბ სარგის" მე-19 საუკუნის დასაწყისი, დანგრეულია საბოთა კავშირის წლებში.
17. კუჭატანი „ სურბ გევორგ" მე-18 საუკუნის ბოლო, მოხსენიებულია 1818წ, აღდგენილია მე-19 საუკუნის პირველ ნახევრაში, დგას.ს
18.ჰინი ანუ ზემო გავაზა( ახალსოფელი)- „სურბ ასტვაწაწინ" ( „ სურბ სარგის", „სურბ გევორგ"), 1850წ. აღდგენილია 1901-1910წწ. დანგრეულ იქნა საბჭოთა პერიოდში.
19. ქ. ყვარელი „სურბ ასტვაწაწინ" 1818წ. აღდგენილია 1844/49წწ. შენობა იდგა 1970-იან წლებამდე, როდესაც ადგილობრივი ხელისუფლების ბრძანებით დანგრეულ იქნა.
20. ზეგაანი- „სურბ სარგის" მე-19 საუკუნის დასაწყისი, დანგრეულ იქნა 1930-იან წლებში.
21. შაქრიანი- „სურბ გევორგ" (სასაფლაოს სამლოცველო), მე-19 საუკუნის დასწაყისი, დგას. გარშემო XV-XVII საუკუნეების სასფლაოა.
22. შილდა - „სურბ ასტვაწაწინ", მოხსენიებულია 1858/60-იანი წლებიდან, აღდგენილია 1914წ, საბჭოთა ხელისუფლების ბრძანებით დანგრეულ იქნა 1923წლის 19 აპრილს. ნანგრევებია.
23. ფაშაანი- „სურბ ასტვაწაწინ"-მოხსენიებულია 1840-იანი წლებიდან, უკანასკნელად- 1906წ.
24. ენისელი- „სურბ-სარგის".

საგარეჯოს რაიონი
კაკაბეთი- „სურბ ასტვაწაწინ", 1839წ, მოქმედებდა 1923წლის 6აპრილამდე. 1990-იან წლებში გააქართულეს, აკურთხეს ყოვლაწმინდა ღვთისმშობლის ეკლესიად. სოფელში 1916წლიდან იყო სომხური სკოლა, რომელიც დახურულ იქნა საბჭოთა პერიოდში.
2. ყანდაური- „სურბ ასტვაწაწინ" , მე-19ს, მოხსენიებულია 1842წლიდან.
3. ყანდაური- „სურბ სარგის" მე-19ს, 1905წ, ის ჯერ კიდევ მოხსენიებულია.
4. მანავი- „სურბ ასტვაწაწინ" მოხსენიებულია 1839წ. აღდგენილია 1898წ, დახურულ იქნა 1923 წლის 29მარტს. დგას.
5. მანავი- „სურბ ჰამბარძმან უხტატეღი", მდებარეობს სოფლის გარეუბანში, მაღალ მთაზე, მე-18საუკუნის შუა ხანებში, დგას.
6. ჩაილური- „სურბ ასტვაწაწინ" („სურბ გევორგ"), მე-18ს. მოხსენიებულია 1849წ, აღდგენილია 1893-1894წლებში, უკვე, „სურბ გევორგ" ეკლესიად, ნახევრად ნანგრევები.
7. ქ. საგარეჯო „სურბ ასტვაწაწინ", მოხსენიებულია 1818წლიდან, მოქმედებდა 1923 წლამდე, დანგრეულ იქნა 1930-იან წლებში. ეკლესიასთან მოქმედებდა სომხური სკოლა, ეკლესიის ადგილზე ააშენეს საავადმყოფო.

სიღნაღის რაიონი
ანაგა „ სურბ გევორგ", მე-19 საუკუნის დასაწყისი, მოხსენიებულია 1839წ, აღდგენილია 1841/42, 1849წლებში, 1923/24 წლებში თეატრად გადააკეთეს, 1989წ. კინოთეატრი იყო, დგას.
2. ნასომხარი (ახალი სიღნაღი)- „სურბ ასტვაწაწინ" მომლოცველობის ცნობილი ადგილი, მე-18საუკუნის დასასრული, მე-19საუკუნის დასაწყისი, მოხსენიებულია 1839წ. 1845წ. ეკლესიასთან შენდება 4ოთახიანი მომლოცველთათვის, საკუთარი ხარჯებით ეკლესია მეურვეობდა სომხურ სასწავლებელს. აღდგენილია 1901, 1910, 1912 წლებში. 2007წ. ხელახლა აკურთხეს ქართულ ყველა წმინდანის ეკლესიად, გარშემო იყო სომხური სასაფლაო ეპიტაფიებით.
3.ნუკრიანი- „სურბ სარგის" 1872/74წწ. აღდგენილია 1899წ. დახურულ იქნა 1924 წლის 29 აპრილს, დგას. სოფელში 1915წ. გაიხსნა სომხური სკოლა, რომელიც დახურულ იქნა საბჭოთა პერიოდში.
4. ქ. სიღნაღი- „სურბ გევორგ" მდებარეობს ციხე სიმაგრის ტერიტორიაზე, 1793წ. აღდგენილია მე-19 საუკუნეში, დახურულ იქნა 1924 წლის 22იანვარს და გადააკეთეს კლუბად, 2003წ. ხელახლა აკურთხეს ქართულ წმინდა გიორგის ეკლესიად.
5.ქ. სიღნაღი „ სურბ კარაპეტ მაირ ეკეღეცი" (გუმბათოვანი), მოხსენიებულია 1788წ, აღდგენილია 1847/49 წლებში. სამსართულიანი სამრეკლო 1870/80იანი წლები. დახურულ იქნა 1923წლის 4მაისს. გადაკეთდა კლუბად. 1923წლის 23აგვისტოს განადგურდა ამავე ეკლესიასთან გუმბათოვანი სამლოცველო „სურბ ასტვაწაწინ" ხოლო ტაძარი დანგრეულ იქნა 1924წ. ადგილობრივი ხელისუფლების ბრძანებით „სურბ კარაპეტ" ეკლესიის გარშემო იყო სომხური სასაფლაო.
6. ქ. სიღნაღი „ სურბ ასტვაწაწინ" (სასაფლაოს), მე-19ს მოხსენიებულია 1823წლიდან, 207წ. ხელახლა აკურთხეს ქართულ ყველა წმინდანის ეკლესიად, ამ ტაძართან იყო სომხური სასფლაო.

ახალქალაქის რაიონი
აბული „სურგ ჰარუთიუნ" („სურბ ასტვაწაწინ") 1830-იანი წლები, აღდგენილია 1884წ. მოქმედებს.
2. აგანა(აკნ, აკანა) „სურბ პრეშტაკაპეტაც" 1830-იანი წლები, აღდგენილია 1905წ. დგას.
3. აზავრეთი- „ სურბ მატთეოს" („მესროპ ავეტარანიჩ"), X- XIსაუკუნეები, აღდგენილია 1830-იან წლებში.
4. აზავრეთი სურბ მესროპ თარგმანიჩ, 1868წ, აღდგენილია მე-20საუკუნის დასაწყისში, დგას.
5.ალათუმანი „სურბ ერრორდუთიუნ („ კირაკი"). 1830იანი წლები, აღდგენილია მე-19საუკუნეში, მოქმედებს.
6. ქ. ახალქალაქი „სურბ ხაჩ", 1830-იანი წლები, აღდგენილია მე-19საუკუნეში, თავისუფლების ქ.N55, მოქმედებს.
7. არაკოვა „სურბ გევორგ" 1830-იანი წლები აღდგენილია 1877, 1903/05, 2005 წლიდან მოქმედებს-არსებობს სომხური სასაფლაო.
8. არაკოვა „სურბ კუსანაც", 2001წ. მოქმედებს.
9. ბალხო „სურბ ჰარუთიუნ" („სურბ საჰაკ პართევ"), 1830-იანი წლები, 1868-69წწ. მოქმედებს.
10. ბარალეთი „სურბ ასტვაწაწინ, („სურბ ხაჩ"), 1839წ. აღდგენილია 1869წ. მოქმედებს. არსებობს სომხური სასაფლაო.
11. ბეჟანო „სურბ მინას" 1830-იანი წლები, აღდგენილია 1906წ. მოქმედებს.
12. ბზავეთი „ სურბ გრიგორ ლუსავორიჩ", V-VII საუკუნეები, აღდგენილია 1848წ. დგას.
13.ბუღაშენი-„სურბ ჰარუთიუნ", 1830-იანი წლები, აღდგენილია 1909წ.მოქმედებს, არსებობს სომხური სასაფლაო.
14.ბურნაშეთი(ბურნაშენი) „სურბ მატთეოს ავეტარანიჩ" X-XI საუკუნეები, აღდგენილია 1830-იან წლებში, მე-20 საუკუნის დასაწყისში, მოქმედებს.
15. ბურნაშეთი (ბურნაშენი) ახალი ეკლესია, მე-19საუკუნის დასასრული- მე-20 საუკუნის დასაწყისი, დაუმთავრებელი.
16.გიუმბურდა (კუმურდო) „სურბ ჰამბარძმან", 964წ, XIს, აღდგენილია მე-19საუკუნეში, დგას. არის XV-XVIსს. ხაჩქარები, სომხური ეპიგრაფიკა, სასაფლაო.
17. გომანი(გომ0 „სურბ გრიგორ ლუსავორიჩ", 1847წ. დგას, არის სომხური სასაფლაო.
18. დადეში „სურბ ასტვაწაწინ" ძველი ეკლესია, X-XIაღდგენილია 1848წ, 1867წ, მიაშენეს ახალი ეკლესია, დგას.
19.დილისკა „სურბ სარგის" 1870წ. საფუძველი 1830-იანი წლები, ხაჩქარები, საფლავები მოქმედებს.
20. ზაკი- „სურბ მინას" 1830-იანი წლები აღდგენილია 1905,1911წლებში, მოქმედებს, არის მე-19საუკუნის სომხური სასაფლაო სომხური ეპიტაფიებით.
21. ეხტილა- „სურბ სტეფანოს", 1308წ. აღდგენილია მე-16საუკუნეში, 1830-იან წლებში, დგას. გარშემო არსებობს XIV-XVIIIსს. სომხური სასაფლაო, სომხური ეფიტაფიებით.
22. ეხტილა „ვანქ" (მეგრეკ, ნეგრეკ) ძველი დასახლების ადგილას, XII-XIIIსს., არის სტელა, ნახევრად ნანგრევები.
23. თახჩა „სურბ მინას", 1870/80-იანი წლები, აღდგენილია 1902წ. დგას.
24. ლომატურცხი „სურბ ამენაფრკიჩ" 1830/40-იანი წწ. აღდგენილია 1890, 1903/06წლებში, დგას. არის მე-19საუკუნის სომხური სასაფლაო.
25.ხანდო- „სურბ ხაჩ", მე-19საუკუნის პირველი ნახევარი, აღდგენილია და მოქმედებს.ძველი სასაფლაო, სტელები.
26. ხავეთი- მრაკოლი „ სურბ სარგის" XV-XVIსს, აღდგენილია მე-19 საუკუნეში, ნახევრად ნანგრევები, არის სომხური სასაფლაო, ძველი ხაჩქარ-სტელები, სომხური ეპიტაფიები.
27. ხოსპია(მეც,ნერქინ)- „სურბ არაქელოც" XII-XIII საუკუნეები. აღდგენილია მე-19 საუკუნეში, 1980წ. დგას.
28. ხორენია- „იერევმან სურბ ხაჩ" („სურბ ჰოვანეს კარეპეტ"), საფუძველი X-XI საუკუნეები, აღდგენილია 1830/50-იან წლებში, დგას.
29. კაჩო „სურბ მინას", მე-19 საუკუნის მე 2ნახევარი, აღდგენილია 1896წ, დგას.
30. კაჩო „სურბ გევორგ" მე-19ს. ნახევრად ნანგრევები, გარშემო სომხური სასაფლაოა.
31. კარზაახი „სურბ ჰოვანეს კარაპეტ", 1830-იანი წწ. აღდგენილია 1860, 1894/96-იან წლებში, არის სომხური სასაფლაო, ფრთოვანი ხაჩქარი, ჯვარი, ქვა.
32. კულიკამი „სურბ ერრორდუთიუნ" („სურბ კარაპეტ"), მე-19ს, დგას, იქვე არის მე-15 საუკუნის ხაჩქარი, მე-19 საუკუნის სასაფლაო.
33. კორხი „სურბ სტეფანოს" ( „სურბ გრიგორ ლუსავორიჩ"), 1830-იანი წლები, აღდგენილია 1884, 1890წლებში, დგას.
34. კორხი ახალი ეკლესია XX-XXI საუკუნეები, დგას.
35. ხადო (ხადულარ) „სურბ გრიგორ ნარეკაცი", 1868წ, დგას.
36. მაჯადია „სურბ ჰარუთიუნ" („სურბ გრიგორ ლუსავორიჩ") 1840/50-იანი წლები. აღდგენილია 1850/60-იან წლებში, 1867წ. დგას, არის VI-VII საუკუნეებისა და XV-XVII საუკუნეების სასაფლაო და ხაჩქარები.
37.მარტუნი(ფოქრ ხოსპია) „სურბ არაქელოც" XII-XIII სს 1830წ აღდგენილია 1980-იან წლებში,დგას.
38. მეწ სამსარ (თოკ სამსარ) „სურბ ასტვაწაწინ",1848 წელი,აღგდენილია 1902 წ მოქმედებს.
39. მერენია „სურბ ასტვაწაწინ".1830-იანი წლები, ახლა მოქმედებს.
40.მერენია „კოტრაწ ჟამ" XII-XIII საუკუნეები ,აღდგენილია 2001 წელი,დგას.
41.მურჯახეთი „ სურბ ვარაგა ხაჩი" („გიუტ ხაჩი") მოხსენიებულია 1839 ,1841 წლებში,დგას.
42.სირქი ( პატარა ქაჩო) „სურბ გევორგ",1856წ,აღდგენილია 1864,1900.1909,1911 წლებში,დგას.
43.სულდა „სურბ ხაჩ",1830წ,არდგენილია 1853წ,დგას.არის სასაფლაო,ფრთოვანი ხაჩქარი.
44.ვაჩიანი, ,,სურბ სიონ"1830 იანი წლები,დგას.
45. ვაჩიანი ახალი სამლოცველო ,,სურბ ჰოვიკ" (,, სურბ ლუსავორიჩ") 2002 წ.
46.თრკნ ,,სურბ ნშან" (,,სურბ ხაჩ") .1840 იანი წწ. აღდგფენილია 1891 წ ნახევრად ნანგრევები.
47.პატარა სამსარი -,,სურბ სარუთიუნ'. 1860წ .აღდგენილაი 1900 იან წლებში , მოქმედებს . ეკლესიის გარშემო არის მე-19 საუკუნის სომხური სასაფლაო
48.ოლავერი ,,სურბა სტვაწაწინ". 1950 იან წლებში აღდგენილია 1899წ დგას. არსებობს 2 სომხური სასფლაო.
49.ორჯა ეკლესია ,,წმინდა თადეოსი ევ ბარდუღიმეოსი" 1830 იანი წწ, აღდგენილია 1900 წელს , დანგრეულ იქნა 1937წ. ეკლესიას ესაზღვრება ძველი სასაფლაო. 1463 და 1464 წლების და სხვა მე-15 საუკუნის ხაჩქარები.
50.ორჯა ,,სრბატეღი". 1900 წელი, ახლა ეკლესიის ინტერიერში თავმოყრილია ძველი ხაჩქარების ნაშთები და სომხური ეპიგრაფიკით სხვა ქვები.
51.ჩამდურა ,,სურბ ჰარუთიონი" (სურბ კირაკი) მე-19ს ნანგრევები.
52.მოლიტი, ეკლესია ,,სურბ გევორქი" 1860 იანი წლები, აღდგენილია 1903 წელი, დგას .

ნინოწმინდის რაიონი
1.განძა.,,სურბ კარაპეტ", 1840 იანი წწ, აღდგენილია 1859 წელი. ჯვარგუმბათოვანი, მოქმედებს .
2.განძა ,,სურბ ჰოვანეს" (მთაზე სურბ ჰოვანეს, ზღვის დონიდან 2327 მეტრზე, აღდგენილია , დგას.
3.ხოჯაბეკ ,,სურბ სარგის" 1840 იანი წლები, აღდგენილია 1882 წ, 1990 იან წლებში , მოქმედებს.
4. ხოჯაბეკ სამლოცველო ,,ღალაჩა" (ნასოფლარი ) X-XI საუკუნეებში, ახალი აღდგენა 1985 წ. დგას, არსებობს ძველი სასაფლაო, ხაჩქარები.
5.ხაურმა ,, სურბ ასტვაწაწინ", X-XI საუკუნეებში, აღდგელია 1850 იან წლებში .
6. ღულალისი(გულალისი) ,,სურბ ასტვაწაწინ" (,,სურბ გრიგორ ლუსავორიჩ), X-XII საუკუნეებში, ღდგენილია მე-19 საუკუნის ბოლოს, 1903 წ, დგას, არის შუა საუკუნეების სომხური სამაროვანი, სომხური ეპიტაფიები, საჩქარები.
7. დიდი არაგიალი ,,სურბ საჩ', 1830 წელი, მოქმედებს .
8.მამზარა (პატარა ნამზარა) ,,სურბ ლუსავორიჩ' (,,სურბ მესროპ მაშტოც'), 1839 წელი, მოქმედებს , გარშემო სომხური სასაფლაო.
9. დიდი გონდურა ,,სურბ ჰაკობ', 1830 წელი , აღდგენილია 1869 წელიწ, დგას არსებობს ძველი სომხური სასფლაო, მე-19 საუკუნის ეპიტაფიებით.
9.დიდი გონდურა ,,სორბ ჰაკობ' , 1830 წელი, აღდგენილია 1869 წ.დგას, არსებობს , ძველი სომხური სასაფლაო.
10.დიდი ხანჩალი ,,სურბ ასტვაწაწინ', 1830, 1850, 1860, 1896, 1913 წწ.დგას.
11.ჯიგრასენი ,,სურბ ჰრაშტაკაპეტაც' ეკლესია, 1850 წ. მოქმედებს .არის მე-19 საუკუნის ძველი სომხური სასაფლაო.
12. სათხა ,, სურბ მეწნ ნერსეს' , გუმბათოვანი, 1862/69 წწ.. აღდგენილია 1903, 1994 წლებში, მოქმედებს. ეკლესიასთან არის მე -19 საუკუნის ძველი სომხური სასაფლაო, სომხური ეპიტაფიებით, არის საინტერესო, სტელები, ეკლესიის ფორმით და სხვა.
13. დილიფი (ტირიფი, დლივეკი) ,,სურბ ვარდან ზორავარ', 1869/70 იანი წლები, დგას, იქვე არის სომხური სასაფლაო.
14. ფოკა ,,სურბ გრიგორ ლუსავორიჩ' , 1840 იანი წწ, დგას, სოფელში არის მე_11 საუკუნის ფრთოვანი ხაჩქარი.
15.პატარა არაგიალი- ,,სურბ სტეფანოს', 1862 წ.მოქმედებს.
16. პატარა გონდურა ,,სურბ გევორგ' (,,სურბ ღევონდიანც') ეკლესია , 1850 იანი წწ. აღდგენილია 1868/69 წწლებში, დგას, ,, სურბ ჰაკობ' ეკლესია.
17. პატარა ხანჩალი , 1875 იანი წწ. აღდგენილია 1875 წ, მოქმედებს გარსემო მე-19 საუკუნის სომხური სასაფლაოა.
18. ოროჯალარი ,,სურბ ჰაკობ' ეკლესია, XII-XIII საუკუნეების , აღდგენილია 1868 წ დგას, არის ძველი სასაფალაო.
ახალციხის რაიონი
1. აზგორი (აწყური) ,,სურ4ბ პოღოს პეტროს' , 1830-იანი წლები, დაზიანდა 1974 წ, რკინიგზის მშენებლობის დროს, ნანგრევები . სოფლის ჩრდილოეთით არის სომხური სასაფლაო სომხური ეპიტაფიებით და სამლოცველო.
2. ქ.ახალციხე ,,სურბ ნშან' (,,სურბ ვარდანანც ') ზარეღნუ, მარდას უბანი, ჯვარ-გუმბათოვანი ბაზილიკა, რომელიც დაარსდა 1975 წ, აღდგენილია 1861/63 წლებში, დგას არის რამდენიმე სომხური საფლავი.
3. ქ.ახალციხე-,,სურბ სტეფანოს ' (რაბათის რაიონი ) , 1781 წ. აღდგენილია 1840 წ, დგას.
4. ქ. ახალციხე ,,სურბ გრიგორ ლუსავორიჩ ' ( ხმალაძე ქ. N 11) აღდგენილია 1831, 1837 წლებში , მოქმედებს.
5. 5.ქ.ახალციხე -,,სურბ ფრკიჩ" ,,(ამენაფრკიჩ") , 1835/37 წწ, საბჭოთა წლებში გადაკეთებულ იკნა ,,ოფიცრების სახლად ' , ამჟამად გუბერნიის ადმინისტრაციული შენობაა.
6. ქ.ახალციხე ,,სურბ ზორავარაც მატურ ', 1851 წ, აღდგენილია 2006 წ.

7. ქ.ახალციხე დის სამლოცველო 10-12სს. დანგრეული, სამსონიძის ქუჩის მიმ. ტერიტორია.
8. ქ. ახალციხე ძმის სამლოცველო 10-12სს. დანგრეული, სამსონიძის ქუჩის მიმდ. ტერიტორია.
9.წუღრუთი- „ სურბ სიონ" (სურბ ჰაკობ") 1830-იანი წლები, აღდგენილია 1881წ. მე-20 საუკუნის დასაწყისი, ამჟამად მოქმედებს.
10. წუღრუთი „სურბ ჰაკობ".
11. წუღრუთი „სურბ გევორგ".
12. წუღრუთი „სურბ კარეპეტ".
13. წუღრუთი „სურბ მარიამ ასტვაწაწინ".
14. წუღრუთი „სურბ ჰაირ ჰოვსეფ" სამლოცველო, სოფლის ძველ სასაფლაოზე, მოხსენიებულია 1873წლიდან, მაგრამ უფრო ძველია.
15.წირა „ სურბ პრეშტაკაპეტაც" („სურბ გევორგ"), 1860წ. აღდგენილია 2007წ. მოქმედებს.
16.ღულალისი „სურბ ხაჩ", 1916წ. აღდგენილია 1990წ. მოქმედებს.
17. დიდი პამაჯი „სურბ ხაჩ" („ სურბ სტეფანოს"), 1840წ. აღდგენილია 1900წ. მოქმედებს.
18. დიდი პამაჯი სასაფლაოს სამლოცველო, XV-XVIსაუკუნეები, სომხური სასაფლაო. სომხური ეპიტაფიებით XV-XVIII საუკუნეები.
19. საზელი „სურბ ხაჩ" 1839წელი, აღდგენილია 1872წ. მოქმედებს.
20. საზელი „სურბ ჰრიფსიმე" სამლოცველო, 1998წ. მოქმედებს.
21.პატარა ჰამაჯი „სურბ ხაჩ' („ სურბ ჰაკობ", „სურბ ასტვაწაწინ"). 1837წ. აღდგენილია 1993წ. მოქმედებს.
22.ორალი- „სურბ გრიგორ ლუსავორიჩ", 1840წ. აღდგენილია 1885/89 წლებში, მოქმედებს.
23.ორალი „სურბ გევორგ" სამლოცველო („იეკეღეცაგლუხ", „კილისაბაში"), აღდგენილია 1993წ.
24.ჩეჩეკ(ჭალა)- „სურბ ავეტარანიჩ" სამლოცველო, 2005წ. მოქმედებს.

ასპინძის რაიონი
დამალა(ტამალა) „სურბ ხაჩ", მე-19საუკუნის პირველი ნახევარი, აღდგენილია 1843/45წლებში, მოქმედებს.

ადიგენის რაიონი
აბასთუმანი „სურბ გევორგ" 1897წ. დგას (გამოიყენება საცხობად).

ბორჯომის რაიონი
ბორჯომი- „სურბ გრიგორ ლუსავორიჩ", 1875-1878წწ, ჩამოინგრა 1940წ. მოგვიანებით ეკლესიის ადგილზე სასტუმრო აშენეს.
2.მოლითი „სურბ გევორგ" სოფელში 1870-იანი წლები, მოქმედებს.
13.ხელთუბანი ,,სურბ ასტვაწაწინ' , სოფელში , მე-19 საუკუნის ბოლო, აღდგენილია მე-20 საუკუნის დასაწყისში დგას.
14. ხელთუბანი ,,სურბ ასტვაწაწინ' სომხურ სასაფლაოზე , მოხსენიებულია 1878 , 1894 წლებში, დგას.
15.დიდი გარეჯვარი ,,სურბ ასტვაწაწინ' (,,სურბ გრიგორ ლუსავორიჩ') , სოფელში, 1885 წ აღდგენილია 1887, 1898, 1990 წლებში, დგას.
16.მეჯვრისხევი ,, სურბ სარგის' .1802 წ. აღდგენილია 1853 და 1897 წლებში, ეკლესია ფუნქციონირებდა 1924 წლის 8 აპრილამდე, შემდეგ დახურულ იქნა და გადაიქცა ხილის (ვაშლის) საწყობად დგას.
17.ტინისხიდა ,,სურბ ასტვაწაწინ' (გუმბათოვანი) სოფელში, 1849 წ დგას
18. ტირძნისი ,,სურბ ასტვაწაწინ' , სოპლის გარეუბანში დემურიანების სასფლაოს ტერიტორიაზე, 1872 წ ნახევრად ნანგრევები.
19. ტყვიავი ,,სურბ ნშან' (ძველჭშმარიტი), სომხური სასფლაოს ტერიტორიაზე 1461 წ აღდგენილია 1894 , 1899წ იქ იყო ასევე მე-15 საუკუნის ხაჩქარი სომხური ეპიგრაფიკით, დგას.
20.უფლისციხე ,,სურბ ნშან' სოფელში XIV-XV საუკუნეები. აღდგენილია 1585, 1886/95 წლებში, ჩამოინგრა 1920 წ მიწისძვრის შედეგად.
21.უფლისციხე ,,სურბ ასტვაწაწინ' (,,სურბ ნშან') , სოპლის აღმოსავლეთით , კლდეზე , მე-14 ს, მაგრამ არის მოხსენიებული 1412 წლიდან , აღდგენილია 1585 წ, დგას.
22.პატარ გარეჯვარი ,,სურბ ასტვაწაწინ ' სოფელში , მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარი , მოხსენიებულია 1880, 1885 წლებში , დგას.
23.ქვახვრელი „სურბ ნშან',სამონასტრო კომპლექსი,კლდეში ნაკვეთი XII-XVII საუკუნეები,ახლა სასაფლაოს ტერიტორიაზეა,გარედან აშენებულია მხოლოდ სამრეკლო,კომპლექსში ორიარუსიანი ეკლესიია,ხაჩქარებითაა დაფარული ასევე საკურთხევლის მთელი ნიშა.ხაჩქარებზე სომხური ეპიგრაფიკაა,გაურკვეველი მიზეზების გამო,ამჟამად მთლიანად ამოქოლილია ყველა შესასვლელი.

Прочитано :